मामा-भाचा!

आमच्या कार्यालयात मामा-भाच्याच्या तीन जोड्या होत्या. त्यातील एका जोडीच्या काही मजेशीर आठवणी मी लिहीणार आहे.
ही जोडी म्हणजे पुनेजा(मामा) आणि वालेचा(भाचा) ह्या दोन सिंध्यांची होती. हे दोघेही जवळपास एकाच वयाचे होते आणि एकाच वेळी लघुलेखक(स्टेनो) म्हणून आमच्या कार्यालयात चिकटले. ह्यातला मामा खूप जाडजूड आणि पावणेसहा फूट उंच होता तर भाचा त्याच्यापेक्षा एक इंचाने उंच असावा मात्र अंगाने अगदीच किरकोळ होता. दोघेही त्यांच्या कामात अगदी हुशार होते. पुनेजा हा सदैव हसतमुख होता तर वालेचा हा अतिशय धुर्त होता. समोरच्याकडून आपले काम कसे करून घ्यायचे हे तो बरोबर ओळखत असायचा. मग त्या त्या वेळी करावी लागणारी सोंगंढोंगं तो करायचा.
ह्यातल्या पुनेजाला मी नेहमी म्हणायचो....तुझे नाव पुनेजा आहे ना ? मग तू उल्हासनगरला का जातोस. पुने(पुण्याला) जा!तर खळखळून हसायचा. वालेचाला मी नेहमी चा वाले(चहावाले) असे म्हणायचो. चहा विकायचा सोडून तू इथे काय करतो आहेस? असे विचारले की तो फक्त स्मित करायचा. गंमत म्हणजे हे दोघे सिंधी मराठी बोलू शकत नव्हते पण बर्‍यापैकी समजू मात्र शकत होते.
पुनेजाची एक खास लकब अशी होती की तो नेहमी हसत हसतच बोलायचा आणि बोलण्याची सुरुवात भकाराने आणि शेवट मकाराने सुरु होणार्‍या शिवीने करायचा. पहिल्या प्रथम आम्हाला हे पचवणे जरा जडच गेले पण नंतर लक्षात आले की हे त्याचे पालूपदच आहे.अगदी साहेबांशीही बोलायचे झाले तरी तो तसाच बोलायचा. ह्याचे एक उदाहरण म्हणजे.....
भेंचोद, हाहाहाहाहा साब वो रिपोर्ट बन गया मादरचोद. हाहाहाहा!
हे नेहमी असेच चालायचे. ह्यातल्या शिव्या साहेबाला असायच्या की कामाला की आणखी कशाला ह्याचा विचार करण्यात काहिच मतलब नसायचा. कुणाशीही तो तितक्याच सहजतेने बोलताना भें.. हाहाहाहाहा....................... मा.... हाहाहाहाहा असे बोलायचा. त्याचीच नक्कल करून त्याला मी एकदा काहीतरी सांगितले तर आधी तो चकित झालेला दिसला. एक क्षणभर थांबून मग त्याने माझ्या पाठीत धपाटा घातला आणि वर बोलला... भें.. हाहाहाहा तू भी सीख गया मेरी भाषा मा.... हाहाहाहा!
वालेचाच्या तोंडातही भरपूर शिव्या असायच्या. पण त्या देतांना तो कधी हसायचा नाही आणि त्यातल्या बर्‍याचशा शिव्या ह्या कुणाला तरी उद्देशून दिलेल्या असायच्या तर बाकीच्या निव्वळ गाळलेल्या जागा भरल्यासारख्या यायच्या.
ह्या दोघांना शोभतील असे आमचे एक मराठी भाषिक साहेब होते. ते मूळचे नागपूरचे होते आणि महाराष्ट्र पोलिसातुन आमच्या कडे आलेले होते. त्यांच्याही तोंडात प्रचंड शिव्या असायच्या.पण ह्या साहेबांची एक गंमत म्हणजे की ते कुणालाच त्याच्या तोंडावर शिव्या देत नसत,उलट अतिशय गोड बोलत. पण त्याची पाठ वळली रे वळली की त्याच्या अपरोक्ष त्याचा उद्धार करताना मात्र आपला शिव्यांचा बटवा मुक्तपणे उधळत असत. त्या साहेबांबरोबर पुनेजा-वालेचा ह्या मामा भाच्यांचा जो प्रेमळ संवाद चालायचा तो ज्यांनी कुणी ऐकला असेल ते सगळे धन्य होत(माझ्यासकट)!

हे मामा-भाचे जातीने सोनार होते. त्यांच्या अंगावर नेहमीच सोनसाखळी, अंगठ्या वगैरे चमकणारे दागिने असत.कुणाला दागिने बनवायचे असल्यास आम्ही स्वस्तात बनवून देऊ असे ते सांगायचे. ह्याच बरोबरीने शर्टाचे-पॅंटचे कापड,साड्या वगैरे गोष्टीही ते विकायला आणत असत. पण उल्हासनगर आणि सिंधी जमात ह्यांच्याबद्दल आमच्या म्हणजे मुंबईकरांच्या मनात एकूणच अशी एक अढी होती की तिथे सगळा बनावट माल बनत असतो. मेड इन युएसए असे कुणी म्हटले की खात्रीने ते उल्हासनगर सिंधी असोसिएशन(युएसए) ने बनवलेला माल आहे हे समीकरण इतके पक्के झाले होते की आमच्यापैकी कुणीही कधीही ह्या मामा-भाच्यांकडून कोणताही माल विकत घेतलेला नव्हता.पण आमच्या कार्यालयात भारतातल्या सर्व प्रांतातले लोक काम करत असत आणि ह्यातले काही ह्या मामा-भाच्यांकडून फसवलेल देखिल गेले होते. बरीचशी फसवणूक कपड्यांच्या बाबतीत झालेली असायची पण कुणीही फारशा गंभीरपणे ह्याबाबत तक्रार केलेली नसल्यामुळे त्यांचा धंदा बिनबोभाट चालायचा. एकदा मात्र त्यांचा हा फुगा फुटला आणि धंदा कायमचा बंद झाला. त्याचे असे झाले......

नवीनच बदलून आलेल्या एकाने ह्या दोघांकडून आपल्या मुलीच्या लग्नासाठी काही दागिने बनवून घेतले होते. त्या व्यक्तीला उल्हासनगर,तिथले बनावट धंदे, हे मामा-भाचे आणि त्यांच्या व्यवहाराबद्दल फारशी काहीच माहीती नव्हती; पण आपल्याच कार्यालयातील लोक आहेत तेव्हा विश्वास ठेवायला काहीच हरकत नाही असे समजून इतर कुणाचाही सल्ला न घेता त्या दोघांना ते काम दिले. दागिने बनवून आणल्यावर सगळे पैसेही त्याने रोखीने दिले आणि मोठ्या आनंदात तो ते दागिने घरी घेऊन गेला.एक-दोन दिवसांनी अतिशय घाबर्‍या-घुबर्‍या अवस्थेत तो आला तेव्हा कळले की त्या दागिन्यांच्या संदर्भात तो पार फसवला गेलेला आहे. त्या दागिन्यांना पाणी लागताच ते चक्क काळे पडत होते. काय करावे हे त्याला समजेना म्हणून त्याने मामा-भाच्याला ही गोष्ट सांगितली. त्यांनीही काही तरी गोलमाल कारणे सांगून त्याला गप्प बसवले.पण तो गृहस्थ खूपच अस्वस्थ झाला होता. त्याच्या वागण्यातील बदल मला जाणवला. मी त्याला सहजपणे विचारले की काही त्रास आहे काय? मी काही मदत करू शकतो काय? तेव्हा त्याने घडाघडा झालेला सगळा प्रसंग सांगितला आणि ते ऐकून मलाही धक्का बसला. मी त्याला धीर दिला आणि आपण त्यातून काहीतरी मार्ग काढू असे सांगून त्याला कसेबसे शांत केले.
नंतर मी वालेचाशी बोललो तर तो काहीच बोलेना म्हणून पुनेजाशी बोललो. दोघांच्यात पुनेजा त्यामानाने मवाळ होता म्हणून त्याने मला त्याची बाजू सांगितली पण दागिने काळे का पडतात ह्याचे त्याच्याकडे उत्तर नव्हते. तो इतकेच म्हणत होता की हा सगळा व्यवहार वालेचाने केलाय. तेव्हा जे काही असेल ते त्यालाच माहीत.
मग मी आमच्या कार्यालयातील दादाची मदत घेतली आणि वालेचाला कोपच्यात घेतले.( दादाबद्दल ह्या आधी मी बरेच लिहीलेय)
हो ना करता करता वालेच्याने आपण फसवणूक केल्याचे कबूल केले आणि साहेबांपर्यंत ह्या गोष्टी न नेण्याची हातापाया पडून विनवणी केली. शेवटी सगळेच्या सगळे पैसे एकरकमी परत करण्याच्या बोलीवर आम्ही त्याला माफ केले. दुसर्‍या दिवशी वालेचाने त्या गृहस्थाचे सगळे पैसे परत केले. त्या सगळ्या नोटाही आम्ही नीट तपासून घेतल्या. कुणी सांगावे? त्याही बनावट असल्या तर?
त्या दिवसांपासून कार्यालयातला त्यांचा धंदा आम्ही कायमचा बंद करवला आणि भविष्यात कुणाचीही होणारी फसवणूक अशा तर्‍हेने टाळली.