आय ऍम माणिक्यम्म! केम फ़्रॉम मॅड्रास. आय हॅव कम हियर टू जॉईन ड्युटी.
एका दमात त्याने हे म्हटलं आणि आमच्या प्रतिक्रियेसाठी तो क्षणभर थांबला.
ए काल्या, मद्राससे आयेला है क्या तू?...इति पदू.
पारडन? व्हॉट इज ही सेयिंग?
त्याने माझ्याकडे पाहून प्रश्न केला.
पदूने वापरलेले ’काल्या’ हे विशेषण त्याला बहुदा कळले नसावे म्हणून मी त्याला माझ्या धेडगुजरी इंग्लीशमध्ये सांगितले... ए ब्लॅक्या, यू केम फ़्रॉम मद्रास, काय रे?
माझं ते इंग्लीश त्याला कितपत कळलं कुणास ठाऊक पण तो उद्गारला...यास सार.
पुढे जास्त काही न बोलता आम्ही त्याला शिपायामार्फत मोठ्या साहेबाकडे पाठवलं.
ए पदू, अरे आल्या आल्या त्या नव्या प्राण्याला तू एकदम ’काल्या’ असं का म्हटलंस. अरे, त्याला हिंदी कळलं नाही म्हणून बरं नाहीतर इथेच वादावादी सुरु झाली असती.
अरे जा रे. तिच्यायला तो पानीकम काय करणार आहे मला. एका झापडेत आडवा करीन त्याला...पदू .
अरे पण तो आत्ताच आलाय ना, मग निदान त्याची नीट ओळख होईपर्यंत तरी तू थांबायचंस, इतक्यात काल्या, पानीकम वगैरे विशेषणंही लावून मोकळा झालास. बरं दिसतं का ते.
असो.
ही होती माणिक्यम्मची आणि आमची पहिली भेट. पण ह्या पहिल्या भेटीतच पदूने त्याला दिलेली नावं पुढे आमच्या तोंडी रुळली.
ह्या माणिक्यमला हिंदी अजिबात येत नव्हते त्यामुळे त्याच्या काळ्या रंगावर अगदी प्रच्छन्नपणे टिकाटिपणी होत असायची.
आम्ही त्याच्यावर काहीतरी टिपणी करून हसायचो....तोही आमच्या हास्यात सामील व्हायचा. बिचार्‍याला कुठे माहीत होते आम्ही का हसतो ते.
एकदा पदूनेच विषय काढला..त्याने एका हिंदी सिनेमाची..बहुदा ’जॉनी मेरा नाम’ची कहाणी सांगायला सुरुवात केली. त्याच्या सांगण्यात चित्रपटाची कथा कमी आणि हेमामालिनीचेच वर्णन जास्त होते.
अरे काय सांगू तुम्हाला, ती हेमा काय चिकनी दिसते रे? आपण तर तिच्यावर पागल झालोय. रात्री तिचीच स्वप्ने.. वगैरे वगैरे.
पदूची गाडी सिनेमा सोडून अशी भलतीच वळलेली आम्ही नेहमीच पाहायचो. आम्हाला त्यात नावीन्य नव्हतेच. आत्तापर्यंत पदूने काय सांगितले ते माणिक्यमला काय कळले कुणास ठाऊक. कारण पदूच्या बोलण्यात जास्तीत जास्त मराठी, थोडी हिंदी आणि चिमूटभर इंग्लीश...अशी सगळी खिचडी असायची.
पण ’हेमामलिनी’ हे पाच अक्षरी नाव मात्र माणिक्यमला नक्कीच कळले...कारण तिचे नाव जेव्हा जेव्हा यायचे तेव्हा तेव्हा हा चक्क लाजत होता. पदू सांगण्यात रंगलेला आणि हा न समजूनही ऐकण्यात रंगलेला...माझ्या लक्षात जेव्हा त्याचे हे लाजणे आले तेव्हा मी आमच्या इतर मित्रांना हळूच ढोसून खुणावले आणि मग आम्ही त्याचे ते ’लाजणे’ मोठ्या रसिकतेने पाहू लागलो. बर्‍याच वेळानंतर एकदाची पदूची गोष्ट संपली आणि तो शांत झाला तरीही माणिक्यम मात्र अजूनही आपल्याच रंगात होता. त्याला अजिबात न कळू देता आम्ही सगळे तिथून दूर गेलो आणि दूरूनच त्याचे ते भावविभ्रम पाहायला लागलो.
ह्यानंतर माणिक्क्यम आजूबाजूला असला की आम्ही उगाचच हेमामालिनीचा विषय काढायला लागलो. त्यातून आमच्यातला चिंटू तर एक नंबर फेकमास्टर होता. तो फर्ड्या इंग्लीशमध्ये हेमामालिनी आणि धर्मेंद्रच्या, जितेंद्रच्या, संजीवकुमारच्या असलेल्या नसलेल्या लफड्यांविषयी काही बोलायला लागला की माणिक्क्यम त्याच्याकडे नुसता आशाळभूतासारखा पाहात राहायचा. हेमामालिनी आणि धर्मेंद्रला आपण कशी मदत केली, त्यांना एकमेकांना गुपचूप कसं भेटवलं वगैरे खोट्या गोष्टी तिखटमीठ लावून चिंटू जेव्हा सांगायला लागला तेव्हा माणिक्क्यमने त्याच्याकडे हट्टच धरला..
आय वॉंट टू मीट हॅमामालिनी. शी इस फ़्राम माय विलेज. प्लीस टेक मी देअर.
हॅ ! शी वोंट मीट यु. शी डोंट लाईक ब्लॅक कलर....चिंटुने त्याला एका फटक्यात झटकून टाकले.
नो नो ! माय कलर इस ब्लॅक बट आय लव हर व्हेरी मच. प्लीस, वन्स ओन्ली यु टेक मी टू हर. आय वॉंट टू मॅरी हर.
ए काल्या, च्यायला, उगाच दिवास्वप्न पाहू नकोस. काही झालं तरी ’ती’ आपला माल आहे काय? उगाच मधेमधे आलास ना तर तंगड्या मोडून ठेवेन. जा जरा आरशात चेहेरा पाहून ये. म्हणे हेमामालिनीशी लग्न करायचंय. आम्ही काय इथे रिकामे बसलोय काय?...पदू गरजला. माणिक्क्यमला त्यातले ’हेमामालिनी’ सोडले तर काहीच कळलं नाही.
आम्हीही हे प्रकरण हसून सोडून दिले. पण माणिक्क्यम चिंटूच्या मागेच लागला. एकदा तरी भेट घडवून दे रे असे विनवू लागला. एकीकडे आम्हाला त्यात मजाही वाटत होती पण दुसरीकडे चिंटु वैतागला होता. आता ह्याचा हा त्रास कायमचा कसा बंद करायचा ह्यावर मग आमचा खल सुरु झाला.
एक दिवस शिपायामार्फत माणिक्क्यमला निरोप गेला...मोठ्ठ्या साहेबांनी बोलावलंय म्हणून.
माणिक्क्यम तर एकदम गारच पडला. ततपप करत शिपायाला विचारायला लागला...का बोलवलंय साहेबांनी?
शिपायाला त्याची भाषा कळली नाही तेव्हा तो त्याला आमच्यातल्याच एका खालच्या साहेबाकडे घेऊन गेला आणि त्या साहेबाच्या हवाली करून तो शिपाई निघून गेला.
यस, मिस्टर माणिक्क्यम. व्हॉट इज दि पोब्लेम?.. हा साहेब गुजराथी होता.
सार, ही(शिपाई) टोल्डेड मी दॅट बिग बॉस कॉल्ड मी. सार,आय हॅव नाट डन येनी मिस्टेक सार.
सिट डाऊन मिस्टर माणिक्क्यम. आय विल टेल यु युवर मिश्टिक.
माणिक्क्यम तर रडायलाच लागला. आपण नेमकी काय चूक केली ते त्याला अजिबात आठवेना आणि आता हा साहेबच सांगतोय की आपण काही तरी चूक केलेय तेव्हा आपली काही धडगत नाही. तिथे तो बिग बॉस आपल्याला ढुंगणावर लाथ मारून काढूनच टाकणार. ..आता काय करावे? :(
काहीच न सुचून माणिक्क्यमने...नाही पाणीकमने...आता इथे सगळ्यांच्या लक्षात आले की हा माणूस किती घाबरट आहे ते....
पाणीकमने तर टेबलाच्या खाली जाऊन अक्षरश: साहेबाचे पाय धरले.
सार, प्लीस सेव मी, सार!
भटसाहेबांनी...अरे हो, सांगायचेच राहिले, ह्या गुजराथी साहेबांचे नाव होते भटसाहेब....
तर मग, भटसाहेबांनी त्याला टेबलाच्या खालून बाहेर काढले आणि थोडा उपदेश केला आणि...माफही करून टाकले.
चूक नाही, मग माफी कसली?
चक्रावलात ना? अहो, हा भट आमच्यातलाच, जरासा वरिष्ठ होता. त्याला आम्ही आमच्या नाटकात घेतले होते. माणिक्क्यममध्ये किती पाणी आहे ते जोखण्यासाठी हे सगळे नाटक होते.
संपली गोष्ट?
नाही हो. आता तर खरी गोष्ट सुरु होतेय...ही गण गवळण होती असे समजा.... आता कुठे खर्‍या वगाला सुरुवात होतेय.
त्या दिवसापासून पाणीकम आमच्यात असूनही नसल्यासारखा वागू लागला. तो खूप घाबरलेला होता. कारण भटने त्याला माफ करताना थोडे घाबरवून ठेवले होते. इथे, बाहेरच्या कुणाची भेट घ्यायची असेल तर पहिल्यांदा वरिष्ठांची लेखी परवानगी घ्यावी लागते. तसे नाही केले तर फार मोठा गुन्हा समजला जातो...वगैरे पोकळ धमक्याही त्यात सामील करून ठेवल्या होत्या.
पाणीकमच्या जीवाची तगमग आम्ही पाहातच होतो. हेमामालिनीचे नाव निघताच तो सैरभैर व्हायचा. शेवटी सगळा धीर एकवटून त्याने पुन्हा चिंटुला तिच्याशी भेट घडवून द्यायची विनंती केली.....आला उंदीर सापळ्यात.
चिंटुने त्याला ऑफिस प्रोसिजरची...साहेबाच्या लेखी पूर्व परवानगीची आठवण करून दिली.
मग आता? तिला भेटायचे तर अर्ज कसा लिहायचा..ह्याची जुळवाजुळव सुरु झाली. आम्ही सर्वांनी मिळून सामुदायिकरित्या, अर्ज कसा लिहायचा ते त्याला सांगायला सुरुवात केली...
हं लिही... रिसपेक्टेड सर, विथ युवर काईंड परमीशन आय विश टू सी फिल्म स्टार हेमामालिनी.....वगैरे वगैरे.
पाणीकमने जमेल तेवढ्या सुवाच्च्य अक्षरात तो अर्ज लिहिला. आता अर्ज साहेबांकडे कसा पाठवायचा? सरळसरळ मोठ्या साहेबांकडे जाण्याची हिंमत कोण करेल? मग भटसाहेबांकडे अर्ज सुपूर्त केला. भट साहेबांनी, आपण अर्ज वाचून मग वर पाठवू.. असे आश्वासन दिले....वर, तुला परवानगी देखिल मिळवून देतो असेही मधाचे बोट लावले.
भटसाहेबांच्या खोलीतून पाणीकम बाहेर आला तोच मुळी आनंदित होऊन.
भटसार इस वेरी वेरी काईंड. गॉड ब्लेस हिम... वगैरे वगैरे बडबडून त्याने त्याची खुशी जाहिर केली.
आम्ही लगेच त्याच्याकडे चहाची पार्टी मागितली. जणू काही परवानगी मिळालीच अशा थाटात त्याने आम्हा सगळ्यांना चहा पाजला आणि भटसाहेबांना स्वत:हून कॉफी नेऊन दिली.
थोड्या वेळाने भटसाहेबांनी त्याला बोलावून घेतले आणि काही असलेल्या...आणि नसलेल्याही स्पेलिंग मिश्टिक दुरुस्त करून पुन्हा अर्ज लिहून आणायला सांगितले. अर्थात अति उत्साहाच्या भरात पाणीकमने ते केले देखिल.
दोनतीन दिवस काहीच घडले नाही. रोज पाणीकम मोठ्या आशेने वाट पाहात होता..त्या परवानगीची.
तिसर्‍या दिवशी भटसाहेबांनी त्याला बोलावले तेव्हा तो मोठ्या आनंदात त्यांच्याकडे गेला...पण येताना अतिशय निराश होऊन हातात अर्ज घेऊन परत आलेला होता...कारण?
अर्जातली भाषा! ती सरकारी नियमात न बसणारी होती. फारच सरधोपट होती. ही अशी भाषा लिहिली म्हणून परवानगी मिळण्याच्या ऐवजी प्रेमपत्र(मेमो) मिळू शकते...असेही वर भटसाहेबांनी वरच्या साहेबांचा हवाला देऊन... सुनावले होते.
मग आता सरकारी भाषेत कसे लिहायचे? भटसाहेबांसकट आम्ही सगळे पडलो तंत्रज्ञ..त्यामुळे आमचा संबंध यंत्रांशी होता... मग आता आणायची कुठून ती भाषा?
मग एका कारकुनाला आम्ही आमच्या कटात सामील करून घेतले आणि सरकारी भाषेत तो अर्ज कसा लिहायचा त्याप्रमाणे पाणीकमकडून तो अर्ज लिहून घेतला. अर्ज घेऊन पाणीकम भटसाहेबांकडे गेला. अर्जावरून एक नजर फिरवून स्मितहास्य करत भटसाहेबांनी त्याला परवानगी मिळवून देतो असे सांगितले.
त्यादिवशी आमची सगळ्यांची बैठक झाली.
भट म्हणाला, अरे वो *त्या पाणीकम, फिरसे अर्जी लेके आया. इतना कैसा बेवकूफ है ये? और उस दिन टेबलके नीचुसे मेरा पाव पकडा उसने. मेरेको तो हॅंसी आ रही थी. कैसे भी करके रोक ली मैने. लेकिन अभी करनेका क्या? उसको कुछ तो जबाब तो देना पडेगा ना?
’ना’ करके बोल दो उसे. पर्मीशन नॉट ग्रॅंटेड ऐसे लिखके दे दो....कारकून म्हणाला.
अबे ए *त्या, ऐसे लिखके कैसे दे सकते है? ये तो अपना खेल है. सचमूच का कुछ नही है, और हेमामालिनीको मिलनेके लिये उसके पीएसे मिलना चाहिये...अपना क्या काम है इसमें?..भट उवाच
भटसाब, एक काम करो. पाणीकमको बुलाके उसकी जमके खिंचाई करो. बोलो की बडे बॉसने धमकी दी है की ऐसी हरकते दुबारा करोगे तो नौकरीसे हात धोना पडेगा. परमीशन बिर्मीशन नही मिलेगी.
उपरसे ये भी कहो की मैंने(मतलब आपने) बडे बॉसको कैसे भी समझाया है और तुम्हारे तरफसे(पाणीकमसे) आश्वासन दिया है की आयंदासे पाणीकम इस दफ्तरमें हेमामालिनीका नाम भी नही लेगा....दादा म्हणाला.
नही,उससे अच्छा, ऐसा क्यूं न बोले?...मी म्हटलं.
कैसा?...सगळ्यांनी एकसूरात विचारलं.
हेमामालिनीकी शादी तय हो गई है धर्मेंद्रसे और अभी धर्मेंद्रसे परमीशन माँगनी पडेगी...हेमामालिनीको मिलनेके लिये.
कुत्ते,कमीने,मैं तेरा खून पी जाऊंगा...ऐसा जब धर्मेंद्र बोलेगा तब पानीकमका क्या होगा?...हाहाहा...हसतहसत मी म्हणालो.
त्यावर सगळ्यांनी एकसाथ ह्या प्रस्तावाला मान्यता दिली आणि त्यावर पाणीकमच्या प्रतिक्रियेची कल्पना करून जोरदार हसून घेतले.
माणिक्क्यम,कम हियर!
कॉरिडोरमध्येच भटसाहेबांनी पाणीकमला बोलावून घेतले आणि ते आपल्या खोलीत गेले.
आज्ञाधारकपणे आणि अतिशय उत्साहित होत्साता तो त्यांच्या मागून गेला.
यास सार.
कमॉन,सिट.
भटसाहेबांचा गंभीर चेहेरा पाहून पाणीकम घाबरला. घाबरतच तो खुर्चीत बसला आणि आता साहेब काय सांगणार आहेत ह्याची काळजीयुक्त उत्सुकतेने वाट पाहू लागला.
विक्रम गोखलेप्रमाणे थांबत थांबत बोलायला भटसाहेबांनी सुरुवात केली.
सी मिस्टर.... माणिक्क्यम.......आय ऍम......व्हेरी सॉरी..............दॅट....
व्हॉट सार.व्हाय सारी?...पाणीकमची उत्सुकता आणि काळजी दोन्हीही शिगेला पोचली होती.
हेमामालिनी हॅज रिफ्युज्ड टू मीट यू. नाऊ शी इज एंगेज्ड विथ धर्मेंद्रा आणि नाऊ यू हॅव टू टेक परमीशन फ़्रॉम हिम....काय ते धडधडपणे भटसाहेबांनी एकदाचे सांगून टाकले आणि एक दीर्घ सुस्कारा सोडला.
पाणीकमचा चेहेरा काळवंडला..आधीच काळा होता आता तो अजून काळा रप्प झाला. पुढे काहीऽऽही न बोलता खाली मान घालून तो त्यांच्या खोलीच्या बाहेर पडला.
( होळी विशेषांक ’हास्यगाऽऽरवा’ मध्ये पूर्वप्रकाशित)
२ टिप्पण्या:
व्वा ! छान घडवलीत की भेट !...हेमामालिनीची ! वाचतांना धमाल आली. आपला पहिलाच लेख सुखावून गेला !
धन्यवाद पेठेसाहेब.
टिप्पणी पोस्ट करा