दशरथ पुजारी!

अशीच अमुची आई असती सुंदर रूपवती
आम्हीही सुंदर झालो असतो वदले छत्रपती

हे गीत जेव्हा मी पहिल्यांदा ऐकले तेव्हा साधारण दहा-बारा वर्षांचा असेन नसेन पण ज्या व्यक्तीने हे गाणे गायलेय त्याने त्याचवेळी माझ्यावर चांगलेच गारूड केलेय. त्या गायकाचे नाव आहे दशरथ पुजारी.
दशरथ पुजारी हे एक उत्तम संगीतकार आणि तितकेच उत्तम गायक आहेत. जनकवी पी. सावळाराम ह्यांच्या नावाने दिला जाणारा पुरस्कार नुकताच पुजारींना मिळालाय. हे वृत्त वाचताच मनात उठलेले तरंग कागदावर उमटवण्याची उर्मी आलेय.

३०ऑगस्ट १९३० साली बडोद्यात त्यांचा जन्म झाला. गोपाळराव भातंब्रेकर ह्यांच्याकडे त्यांनी ७ वर्षे आपले गायनाचे धडे गिरवले. खरे तर पुजारींना शास्त्रीय संगीतात पुढे वाटचाल करायची होती पण विधिलिखित काही वेगळेच होते. पुढे काही गोष्टी अशा घडल्या की भावगीतांकडे वळले आणि मग मराठी भावगीतांना एक अवीट गोडीचा गायक आणि उत्तम संगीतकार लाभला. गायक म्हणून त्यांना जास्त संधी मिळाली नाही तरी त्यांनी गायलेली सगळीच गाणी विलक्षण गाजली. त्यामानाने संगीतकार म्हणून तर त्यांची कारकीर्द खूपच भव्य झालेय.

आधी म्हटल्या प्रमाणे दशरथ पुजारी ह्यांनी स्वत: गायलेली गाणी तशी खूपच कमी आहेत. वर सांगितलेले 'अशीच अमुची आई असती ' तसेच ' अजून त्या झुडपांच्या मागे सदाफुली दोघांना हसते ' किंवा 'हरी भजनाविण काळ घालवू नको रे ' हे भक्तिगीत काय, ही सगळी गाणी गाजलेली आहेत.अजूनही आहेत पण चटकन ओठावर आली ती इथे मांडली.

सद्याच्या पिढीने पुजारींना ऐकलेले नसेलही कदाचित पण त्यांनी संगीतबद्ध केलेली अवीट गोडीची आणि गाजलेली कैक गाणी सुमन कल्याणपूर आणि माणिक वर्मा ह्यांनी गायलेली आहेत. त्यापैकी काही गाणी आपण निश्चितच ऐकली असण्याची शक्यता आहे.

सुमन कल्याणपूर ह्यांनी गायलेली काही गीते अशी:
१) आकाश पांघरूनी जग शांत झोपलेले,घेऊन एकतारी गातो कबीर दोहे
२) असावे घरटे अपुले छान
३) केशवा माधवा, तुझ्या नामात रे गोडवा
४)अजून नाही जागी राधा, अजून नाही जागे गोकूळ
५) कृष्ण गाथा एक गाणे जाणते ही वैखरी, एकतारी सूर जाणी श्री हरी जय श्री हरी
६) जगी ज्यास कोणी नाही त्यास देव आहे, निराधार आभाळाचा तोच भार साहे
७) चल उठे रे मुकुंदा,झाली पहाट आता
८)झिमझिम झरती श्रावणधारा धरतीच्या कलशात, प्रियावीण उदास वाटे रात
९)ते नयन बोलले काहीतरी, मी खुळी हासले खुळ्यापरी
१०) मृदुल करांनी छेडीत तारा स्मरते रूप हरीचे मीरा
अशी किती तरी अवीट गोडीची गाणी आहेत. सांगावीत तितकी कमी आहेत.
पुजारी साहेबांनी संगीतबद्ध केलेली आणि सुमनताईंनी गायलेली काही गाणी इथे ऐकता येतील.
( सुमनताईंनी गायलेल्या काही गाण्यांचा हा जो दुवा मी दिलेला आहे त्यातील "१) जगी ज्यास कोणी नाही २)मृदुल करांनी छेडीत तारा ३) झिमझिम(रिमझिम) झरती श्रावणधारा आणि ४) सावळ्या विठ्ठला तुझ्या दारी आले" ही गीतेच पुजारी साहेबांनी संगीतबद्ध केलेली आहेत. बाकीची ४ गीते अशोक पत्की आणि १ गीत हे वसंत प्रभू ह्यांनी संगीतबद्ध केलेले आहे ह्याची कृपया नोंद घ्यावी.

कवितेत जरी रिमझिम असले तरी सुमनताईंनी ते झिमझिम असेच गायलेले आहे.
कदाचित "झिमझिम झरती" अशा अनुप्रासामुळे निर्माण होणारी सहजता आणि गोडवा लक्षात घेऊन तसा बदल करण्याचे स्वातंत्र्य पुजारी साहेबांनी घेतले असावे असे वाटते.)



आता माणिक वर्मा ह्यांनी गायलेली काही गीते पाहा.
१)जनी नामयाचि रंगली कीर्तनी, तेथे चक्रपाणी धाव घेई
२)भाग्य उजळले तुझे चरण पाहिले
३) या मुरलीने कौतुक केले,गोकुळाला वेड लाविले
४)चरणी तुझिया मज देई, वास हरी
५)त्या सावळ्या तनूचे मज लागले पिसे ग
६)रंगरेखा घेउनी मी भावरेखा रेखिते
७)क्षणभर, उघड नयन देवा

मंडळी सहज आठवली ती गाणी दिली आहेत. अजूनही बरीच आहेत आणि ती देखिल सुमधुर आहेत.
सुधीर फडके उर्फ बाबुजींसारखाच आवाजात गोडवा असलेला आवाज हे पुजारींचे वैशिष्ट्य आहे. त्यांना पार्श्वगायनात मिळावी तशी संधी मिळाली नाही हे त्यांचे आणि आपल्या रसिकांचेही दुर्दैव म्हणायचे.
*******************************************
हा लेख लिहून चढवायचा राहिला होता. कालच दशरथ पुजारी यांना चतुरंग प्रतिष्ठान आणि म्हैसकर फाऊंडेशनतर्फे दिला जाणारा 'चतुरंग संगीत सन्मान ' पुरस्कार जाहीर झाला होता आणि आज(१३ एप्रिल २००८) त्यांच्या निधनाची बातमी आली हा एक दूर्दैवी योग आहे असे राहून राहून वाटतेय.
पुजारी साहेबांना माझी भावपूर्ण आदरांजली.